«Κοιμόμουν κι ονειρευόμουνα πως η ζωή είναι χαρά.

Ξύπνησα και είδα η ζωή είναι χρέος. Πάλεψα

και τότε κατάλαβα ότι το χρέος ήταν χαρά».

(Ρ. Ταγκόρ)

 

Φιλοσοφία είναι η ακατασίγαστη ανερεύνηση και αναζήτηση της αλήθειας. Μια ιερή φλόγα, που καίει, ακατάσβεστα, στης ανθρώπινης ψυχής τα ανεξιχνίαστα βάθη. Ένα ανεξύμνητο και άφλογο αλλά φλογοβόλο έναυσμα, που έχει το ανάβλυσμά του στην «ψυχή της ψυχής μας» και που στα ανεξερεύνητα άδυτά της αποθησαυρίζει και εκδαπανά την ανέκφραστη αξία του.

Οδοιπορώντας σ’ ένα καινούριο δρόμο προς την αλήθεια, ξυπνάει η συνείδηση, αρχίζει ο φιλοσοφικός στοχασμός και τότε τολμούμε να ζήσουμε, μ’ όλη τη δύναμη του νου μας και την ένταση του πνεύματός μας αγωνιώδη ερωτήματα, όπως: Τι είναι ο άνθρωπος; Γιατί υπάρχει; Ποιος είναι ο σκοπός της ζωής του; τι είναι καλό; Τι είναι κακό;

Ο φιλοσοφικός στοχασμός μας αναζητεί την αρχή και το τέλος των πραγμάτων, ο νους μας ποθεί την απελευθέρωση από την άγνοια, που είναι η αρχή της γνώσης, «το πνεύμα ελευθερώνεται από όλους τους δεσμούς του και είναι έτοιμο να διαρραγεί σαν μυστικός σκοτεινός πέπλος, που τον διατρυπά μια ακτίνα από το φως της απόλυτης αλήθειας». (1)

Απόκρυφη έκλαμψη αποκάλυψης μας μυεί στην ευθύνη και το χρέος του πνευματικού, του διανοούμενου ανθρώπου – του ποιητή, του φιλόσοφου, του γνήσιου επιστήμονα, του άξιου δημιουργού, του απλού θεϊκού ανθρώπου – στο σύγχρονο κόσμο.

Οι πνευματικοί άνθρωποι συμποτίζονται από αυτόσπαρτη, αυτόφυτη και αυτάνθιστη ελευθερία, δονούνται από αστραπόφωτη και άγρυπνη συνείδηση, έχουν όχι τη δύναμη του σκήπτρου αλλά την ισχύ του οίστρου, φτερουγίζουν πάνω από την πεζότητα της υλικής ζωής, και μέσα στον απέραντο χώρο της λαϊκής ευαισθησίας, είναι η αγγελική ευδοκία, δώρο του Θεού στους ανθρώπους για να ξαναβρίσκουν το δρόμο των Χαμένων Παραδείσων. Το ανέσπερο φως της ψυχής τους είναι άνθος μαζί και καρπός θαμπόφωτης αυτεπίγνωσης, η πολύπορη δύναμη του νου τους είναι μυστήριο της Δημιουργίας, που ξεφεύγει από κάποια ρωγμή των ουρανών και επιφαίνεται στα επίγεια όντα, για να τους ανοίγει παράθυρα στο φως.

Το κοινωνικό αυτό πρωτόζωο, απείραχτο και πανελεύθερο, αντιστέκεται στο αδυσώπητο ρεύμα της φθοράς, παρουσιάζει αταλάντευτη ψυχική αντίδραση κατά της πτώσης, εξασφαλίζει τον ηθικό επανεξοπλισμό και οργανώνει αναζωογονητική λιτανεία προς την πνευματική ανύψωση και την ψυχική ανάταση. Παραμένει άτεγκτος, ανυποχώρητος, ασυμβίβαστος πρόμαχος της αλήθειας.

Αναβλύζει, πηγαία και αυθόρμητα, η ανάγκη να καθοδηγεί, να φωτίζει, να παρουσιάζει νέες προοπτικές και να τέμνει καινούργιους δρόμους. Στο σημερινό κόσμο, που ο ολοκληρωτισμός, οποιουδήποτε είδους, εξουθενώνει το πνεύμα και ο ηθικός θάνατος εκμηδενίζει τις συνειδήσεις, ο πνευματικός άνθρωπος καλείται να αγωνιστεί για την ηθική εξύψωση, για την έκλαμψη του φωτός των ιδανικών εμπρός στα ανθρώπινα βήματα. Είναι τούτο χρέος του πνευματικού ανθρώπου, γιατί αυτός συνειδητοποιεί το μέγεθος της απειλής, αυτός ζωογονεί, καλλιεργεί, αξιοποιεί και γιγαντώνει στα ύστατα ζώπυρα της ύπαρξής του στις σωματικές και ανανεωτικές θεϊκές δυνάμεις, αυτός αποκρύβει και περιφρουρεί το αποθεματικό κεφάλαιο της καταβολής του Ανθρωπισμού.

Το χρέος τούτο είναι βαρύ και επιτάσσει να εκτελείται πάντοτε το ορθό και πρέπον, με διάπυρη πίστη, με φωτεινή έξαρση, με χαλύβδινη αποφασιστικότητα, με ανεκλάλητο οίστρο.

«Κράτα, γενναία, τα στενά που σου εμπιστεύθηκα. Μην τα προδώσεις. Χρέος έχεις και μπορείς στο δικό σου τομέα να γίνεις ήρωας» (2)

Είναι η ηθική συνείδηση, που, με τα αλησμόνητα αυτά λόγια του Καζαντζάκη, απευθύνεται στον αγωνιζόμενο άνθρωπο και αυτός που νιώθει αδήριτη την ανάγκη του ανυποχώρητου και ανένδοτου αγώνα είναι περισσότερο ο πνευματικός άνθρωπος. Πράγματι, την καθολική άνθηση, τη νικηφόρα ολοκλήρωση, τη βαθύρριζη καταβολή σθένους και καρτερίας, μένους και ακαμψίας η ψυχή του πνευματικού ανθρώπου κυοφορεί και γονιμοποιεί.

«Φως ιλαρόν» ακτινοβολείται από ανερεύνητα, ενδότατα βάθη. Και στο φωτοβόλο άστραμμά του δεν είναι δύσκολο να αναγνωρίσουμε τη μοίρα του πνευματικού ανθρώπου. Η χρυσή, αλύμαντη σφραγίδα της καλής αυτής μοίρας είναι ανεξίτηλα αποτυπωμένη στον πολικό αστέρα του ανθρωπισμού, απ’ αυτή αντλούμε αστείρευτα ευκρασία, ευρωστία, ευδοξία και εύπνοια.

«Πηγή γάργαρη και λαγαρή», από τις διαυγέστερες, πηγή άφθαρτη και άχρονη, στην οποία κατασταλάζουν και αναβαπτίζονται όλα τα νάματα του ουμανισμού, είναι η ψυχή των πνευματικών ανθρώπων, που μένουν προσηλωμένοι στην αμείλικτη του χρέους προσταγή, γι’ αυτούς που το χρέος σημαίνει θυσία, γι’ αυτούς που σαν χαρμόσυνη μνήμη και απέραντος αίνος ταιριάζει η κορυφαία φωνή του Καβάφη:

«Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των

ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.

Ποτέ από το χρέος μη κινούντες» (3)

Η αρετή είναι αγώνισμα ανώτερου ήθους, είναι άθλος. Πολυζήλωτος και πολυδύναμος αθλητής της είναι ο πνευματικός άνθρωπος, που διακρίνεται για τη σταθερή και απαρασάλευτη θέλησή του προς το αγαθό. Η ηθική πράξη αποτελεί το πεμπταπόσταγμα του ονείρου του και, σαν ζωογόνος πνοή Θεού, έτσι σαν θεοφόρητη λειτουργική πραγμάτωση, είναι έμπραχτο φανέρωμα των μυστικών δυνάμεων της ζωής του, απόρροια βαθιάς πίστης και αγάπης προς την αρετή, την οποία ο πνευματικός άνθρωπος έχει σαν σταθερό σκοπό και αμετακίνητο προσανατολισμό της ψυχής και του νου του. η ψυχή του πνευματικού ανθρώπου λαχταρά περιπόθητα την αρετή. Και θυσιάζοντας «παν ό,τι καλό», ευτυχεί και αγάλλεται, όταν ικανοποιεί της Αρετής τον Έρωτα.

Η «ευθύνη», στην ουσιαστική έννοιά της, είναι η ηθική σχέση του ανθρώπου προς την αποστολή του, δηλαδή εξάρτηση της ηθικής του υπόστασης από την πραγμάτωση της αποστολής του.

Ο πνευματικός άνθρωπος έχει την ευθύνη που έχει κάθε άνθρωπος. Όμως, εκείνος φέρει μεγαλύτερη και βαθύτερη ευθύνη, σύμμετρη με το εύρος και το βάρος της αποστολής του, της πνοής και του τόνου του, που χαρακτηρίζονται από φλογερό πόθο ρηξικέλευθης προσπάθειας, από ζωοποιό αναστάσιμο όραμα, από υπέροχο ηθικό φρόνημα.

Ο πρύτανης της Παντείου Κων/νος Δεσποτόπουλος γράφει: «Χαρακτηρίζεται ο πνευματικός άνθρωπος από μια αισθαντικότητα, μεγαλοδύναμη και μακροδιάστατη, από την αέναη εγρήγορση των ψυχικών του δυνάμεων. Ζη με «ανοιχτά πάντα κι άγρυπνα τα μάτια της ψυχής», αλλά και βυθισμένα στην ανθρώπινη μοίρα ως τα μύχια, όπως διαδραματίζεται από άκρη σε άκρη της Οικουμένης. Έτσι και συναισθάνεται ο πνευματικός άνθρωπος σαν η συνείδηση της Οικουμένης, πιστεύει την ηθική παρουσία του πλάι σε κάθε ύπαρξη ανθρώπινη όποιας φυλής, όσο φθάνει το βήμα του είτε η φωνή του». (4)

Η ευθύνη αντίκρυ στο έργο του αποτελεί κύριο συστατικό της ιδιαίτερης οντότητας του πνευματικού ανθρώπου. Ο πνευματικός άνθρωπος, σε μια μεγαλόπρεπη αποκορύφωση, σφιχτοδένεται υπαρξιακά με το έργο του. Ο ανόθευτος πνευματικός άνθρωπος εμφορείται από υψηλοφάνταστες εμπνεύσεις, βαθυστόχαστες ιδέες, επιχειρεί μεγαλότολμες ενέργειες, γενναιόφρονες πράξεις, που τον βυθίζουν στο πρόβλημά του και τον προσηλώνουν στον αδαπάνητο θησαυρό των αξιών του έργου του.

Είναι, κατά τον CIORDANO BRUNO, «ο μέγας θηρευτής», που γίνεται «θήραμα». Αυτή η συσπείρωση του πνευματικού ανθρώπου στο ακατάσβεστο ζώπυρο του έργου του είναι ανέκκλητη προσταγή, καθώς μ’ αυτή πραγματώνεται η δημιουργία στο χώρο του πνεύματος.

Ο πνευματικός άνθρωπος έχει ευθύνη όμως όχι μόνο απέναντι στο έργο του αλλά αντίκρυ στην Ανθρωπότητα. Υπάρχει στη σημερινή εποχή απειλή βδελυκτή αυτοκαταστροφής της ανθρωπότητας από το θριαμβικό έργο της, από την καταπληκτική επιστήμη της εποχής μας, από δυνάμεις έκγονες της εντυπωσιακής επιστημονικής κατάκτησης.

Η φρικαλέα σκιά του εωσφορικού αυτού κινδύνου, που επικαλύπτει φοβερά άφθαρτες αξίες του ανθρώπινου γένους, συγχωνεμένες με τη χαρά της ζωής, με την ερευνητική ανησυχία της σκέψης, με την ευφρόσυνη αίσθηση της ομορφιάς, δημιουργεί βαριά υποχρέωση και βαρύνει την ηθική συνείδηση του πνευματικού ανθρώπου, καθώς οι πνευματικοί άνθρωποι έχουν ιδιαίτερο καθήκον να συμβάλουν στην εξέλιξη της σημερινής πολιτικής της ανθρωπότητας, ώστε να υπάρξει, έγκαιρα, γνήσιος και σωστός προσανατολισμός, να μη νεκρωθεί ποτέ το καθολικό υποσυνείδητο της Ανθρωπότητας.

Παλαιότερα υπήρχαν πολλές χωριστές κοινωνίες, ενώ σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε παγκόσμια κοινωνία. Ο καθηγητής της Διπλωματικής Ιστορίας και του Διεθνούς Δικαίου στην Πάντειο Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών Επιστήμων Θεόδ. Χριστοδουλίδης αναφέρει: «Ο μελετητής των διεθνών σχέσεων δεν είναι δυνατόν να παραμείνη απαθής, ενώπιον της προκλήσεως της διεθνούς οργανώσεως, η οποία αποτελεί χαρακτηριστικήν έκφρασιν της εποχής μας». (5)

Μπορούσε ,λοιπόν, τότε ο Αριστοτέλης να ισχυρίζεται δικαιολογημένα: «πως αν Σκύθαι πολιτεύοιντο, ουδείς Λακεδαιμονίων βουλεύεται». Στη σύγχρονη, όμως, εποχή, οπότε τα πιεστικά προβλήματα της ανθρωπότητας γιγάντωσαν τις διαστάσεις της παγκόσμιας αλληλεξάρτησης και τόνισαν την ανάγκη μιας συντονισμένης διεθνούς δράσης σ’ ένα διευρυμένο πεδίο λειτουργικών δραστηριοτήτων, είναι αδιανόητος ο βαθύς αυτός χωρισμός. Δε μιλούμε πια για «Σκύθας» και «Λακεδαιμονίους». Η τωρινή εποχή επιβεβαιώνει σε ιστορική πραγματικότητα και όχι απλώς σε ηθική επιταγή το λόγο του Απόστολου Παύλου: «Ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ. Πάντες γαρ υμείς εις έστε εν Χριστώ Ιησού». (6)

Η δυναμική των διεθνών σχέσεων σήμερα εκφράζεται ουσιαστικά με το φαινόμενο της διεθνούς οργάνωσης. Η διεθνής κοινωνία, αναντίρρητα, διέρχεται μια «κρίση ανάπτυξης» και η διάρθρωσή της έγινε εξαιρετικά πολύπλοκη.

Άλλοτε, ο πνευματικός άνθρωπος είχε, ενδεχομένως, την ηθική ευχέρεια να αφοσιώνεται, αποκλειστικά, στην πιστή και ευσυνείδητη εκτέλεση του έργου του, έχοντας τη στερρή πεποίθηση ότι έτσι εκπληρώνει το χρέος του προς τους συνανθρώπους του. Στην εποχή μας, όμως, η κατακλυσμιαία μεταβολή των συνθηκών του διεθνούς περιβάλλοντος και η δημιουργία παγκόσμιας κοινής γνώμης στα πλαίσια διεθνούς οργάνωσης, καλεί τον πνευματικό άνθρωπο να διευρύνει το φάσμα και το πλέγμα της ευθύνης του.

Η θέση του Σωκράτη: «το εκόντα επί το άρχειν ιέναι αλλά μη ανάγκην περιμένειν αισχρόν» (347 C) είναι σωστή και για την εποχή μας, καθώς η ευθύνη των πνευματικών ανθρώπων, ναι μεν δεν επιβάλλει την ενεργό συμμετοχή τους στην πολιτική των χωρών τους, αλλά απαιτεί «συστηματική δράση για τον επηρεασμό της Κοινής γνώμης, από την περιωπή της ανιδιοτέλειας και της αντικειμενικότητας, ώστε να φρονιματισθή ανθρωπιστικά το πλήθος των ανθρώπων της Οικουμένης, να χειραφετηθή από την καχυποψία και τη μισαλλοδοξία, να συναισθάνεται αλληλεγγύη πανανθρώπινη και ν’ αποκτήση επίγνωση για τα μεγάλα σημερινά προβλήματα, που μόνο σε οικουμενικό πεδίο, με πνεύμα εμπιστοσύνης και συνεργασίας ολόκληρης της Ανθρωπότητας, μπορούν να επιλυθούν σωστικά». (7)

Επιβάλλεται συνεργασία και κοινή προσπάθεια, σε διακρατικό επίπεδο, των πνευματικών ανθρώπων, με απώτερο σκοπό τη διατήρηση της ειρήνης, την προστασία των βασικών ανθρώπινων αξιών, την ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας, την προαγωγή της κοινωνικής ευημερίας, το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, την επικράτηση της δικαιοσύνης και γενικά τη διακήρυξη προς τους ανθρώπους όλων των κρατών και προς τους όποιους ισχυρούς της Γης των αναφαίρετων δικαιωμάτων και βασικών αναγκών του κάθε ανθρώπου και του κάθε λαού.

Οι πνευματικοί άνθρωποι, φορείς και δημιουργοί αξιών, αληθινής και γνήσιας ζωής, παρέχουν αυθεντική πιστοποίηση του τέτοιου χαρακτήρα τους, αν από βαθιά ψυχική ανάγκη συνεννοούνται υπερκρατικά για τη διεύρυνση της σφαίρας της διακρατικής συνεργασίας και την αποσαφήνιση της προβληματικής της διεθνούς οργάνωσης, αν η ροπή τους προς ικανοποίηση κοινών αναγκών των κρατών στη σφαίρα του διεθνούς δικαίου δεν είναι απλώς πλεοναστικό εφεύρημα εκλεπτυσμένης ευαισθησίας, αλλά «είναι ρίζα φυσικής, ζωικής ανάγκης, άνθος μαζί και καρπός λυτρωτικού εκφραστικού ξεσπάσματος».

Απαιτείται να υπάρξει κάτι σαν «η Διεθνής του Πνεύματος», όπως τόνισε ο εξαίρετος Γερμανός φιλόσοφος, υπουργός Δικαιοσύνης της Δημοκρατικής Γερμανίας του Μεσοπολέμου, ο GUSTAV PADBRYCH (8).

Έτσι, θα ικανοποιηθεί και η τάση του ανθρώπου προς ευτυχία και τελειότητα, που, κατά το Σωκράτη (9) και τον Πλάτωνα (10), είναι σύμφυτη με την αρετή. Ο καθηγητής της φιλοσοφικής Σχολής του Παν/μίου Αθηνών Κων/νος Σπετσιέρης επισημειώνει σχετικά:
«Η ευτυχία υπήρξεν ανέκαθεν το όνειρο του ανθρώπου. Τα υπεράνθρωπα όντα, που έπλασεν η φαντασία του, ακόμη και η παραδεισιακή κατάστασις αυτό το στοιχείον είχεν ως γνώρισμα». (11)

Η συνεννόηση και συνεργασία αυτή των πνευματικών ανθρώπων της υφηλίου πρέπει να ακολουθήσει το δρόμο της διαλεκτικής. Μέσα στην τύρβη και την ταραχή της πολυκύμαντης τεχνοκρατικής εποχής μας, που ανελέητα συνθλίθει το πνεύμα κάτω από το δυσβάστακτο βάρος της ύλης, είποτε και άλλοτε είναι ανάγκη επιτακτική ν’ ανοίξουν οι κλειστοί δρόμοι της ψυχής και του πνεύματος με το φως και τη δύναμη του ειλικρινούς διαλόγου.

Ο διάλογος, μέθοδος και προϋπόθεση της διαλεκτικής, θα ξυπνήσει στην ψυχή το φλογερό πόθο να αναζητήσει ο άνθρωπος τον Άνθρωπο, θα κινητοποιήσει, ενεργοποιήσει και ζωοποιήσει το πάθος της ζωής, της ομορφιάς και της αλήθειας, όχι με υστεροβουλία ή καχυποψία αλλά με ευθύτητα και εμπιστοσύνη.

Ο διάλογος, «πλάσμα και άθλημα των ηρώων του ελληνικού πνεύματος», πρέπει να είναι η μέθοδος για την κοινή προσπάθεια των πνευματικών ανθρώπων, σε υπερκρατικό επίπεδο, με υπαρκέραση των διαχωριστικών ορίων των κρατών, ενωμένων πάνω από τα κρατικά σύνορα, στην αναζήτηση σωστικών για την πολυπλάνητη ανθρωπότητα λύσεων των παγκόσμιων σήμερα προβλημάτων, γιατί, κατά τον Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο, «ο διάλογος γίνεται η αληθινή έκφραση της πορείας του πνεύματος και του αγώνα της ψυχής για την αλήθεια» και το «θαύμα του διαλόγου έχει τη δύναμη ν’ ανοίγει την ψυχή, όπως το φως ανοίγει το κλειστό λουλούδι και σκορπίζει τριγύρω το άρωμά του».

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Γ. Ρουσή, Δομή του Λόγου, έκδ. 3^η Αθήνα 1978, σελ. 243-244
2. Ν. Καζαντζάκη, Ασκητική
3. Κ.Π. Καβάφη, Θερμοπύλες
4. Κων/νου Δεσποτόπουλου, Μελετήματα πολιτικής φιλοσοφίας, Αθήναι 1975, σελ. 102
5. Θεόδ. Χριστοδουλίδη, Εισαγωγή εις την Γενικήν Θεωρίαν των Διεθνών Οργανισμών, Αθήναι 1976, τόμος Α΄΄, πρόλογος.
6. Αποστόλου Παύλου, Γαλ. γ΄, 28
7. Κων/νου Δεποστόπουλου, Μελετήματα Πολιτικής Φιλοσοφίας, Αθήναι, 1975, σελ. 108
8. DERTAGESSPIEGEL του Βερολίνου της 16^ης Μαρτίου 1946.
9. «Άριστα μεν γαρ οίμαι ζην τους μάλιστα επιμελομένους του ως βελτίστους γίγνεσθαι, ήδιστα δε τους μάλιστα αισθανομένους ότι βελτίους γίγνονται», Ξενοφώντα, Απομνημονεύματα, Δ, VΙΙΙ, 6,6-6
10. «Αρετή μεν άρα, ως έοικεν, υγίειά τε τις αν είη και κάλλος και ευεξία ψυχής, κακία δε νόσος τε και αίσχος και ασθένεια». Πολιτεία, 444,d,e
11. Κων/νου Σπετσιέρη, Η ψυχική ζωή του ανθρώπου, Αθήναι 1960, σελ. 365.

Ζάκυνθος, Ιανουάριος 1981

Δημοσιεύτηκε στο αριθ. 306/30-1-1981 φύλλο της εφημερίδας Ζακύνθου «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΦΩΝΗ».