Αναμφισβήτητα ο άνθρωπος αποτελεί επίμονο θέμα της φιλοσοφίας, της «αρχέγονης αυτής ελευθερίας της διάνοιας». (1)

Η εγρήγορη συνείδηση, το βάθος του οραματισμού, η φιλοσοφική αίσθηση των ορίων, ο φιλοσοφικός θαυμασμός και η φιλοσοφική διαπορία ερευνούν και αναλύουν τον έσχατο ορίζοντα, που κυκλώνει τις ανθρώπινες υπάρξεις. Κι εμείς, με αντίδρομη αμοιβαιότητα, «όταν θέλωμε να στοχαστούμε ουσιαστικά και με διαυγή συνείδηση, κατευθυνόμαστε προς αυτό το ιστορικό θεμέλιο της σκέψης μας».

Γιατί, αναντίρρητα, η φιλοσοφία, σαν βαθύρριζος πνευματικός ίμερος και σαν αιωνόβια εσώτατη ψυχική παρόρμηση, σαν λάμπος και θάμπος της ηθικής σκέπης και σαν ερρωμένη συνειδητοποίηση, φωτίζει με τους ζείδωρους φωτισμούς της ολόκληρο το δεδομένο της ύπαρξης και «το εξαίρει ως αιφνίδιο φωτεινό μετέωρο στους σκοτεινούς ουρανούς της ανυπαρξίας». (2)

Ευφρόσυνα αναδεύει μέσα μας η πραγματική φιλοσοφική αίσθηση την άνεργη ουσία του εαυτού μας, μας υψώνει σε μια ονειρεμένη «τελείωση», μέσα σε μια υπόκρουση συναρπαστικών ύμνων αιώνιας Αλήθειας και απόλυτης Ομορφιάς.

Σαν κορυφαία έξαρση, σαν μέγιστο επίτευγμα, αποκαλύπτει την ουσία της Ζωής, τη χαρά της Ζωής, την αθανασία του Πνεύματος και την άκαμπτη τάση του προς ακεραίωση και απόλυτη εδραίωση. Διδάσκει ότι «το αυθεντικό ηθικό φρόνημα πηγάζει από ένα βαθύ αίσθημα ευθύνης, που επιβάλλεται στον άνθρωπο από το νόημα που έχει στη ζωή, καθώς και ότι η αρετή ως θρίαμβος της ελευθερίας είναι δύσκολο άθλημα». (3)

Ο φιλοσοφικός στοχασμός, με θεία πλησμονή, με διάρκεια ατελεύτητη, με βαβαιότητα απαρασάλευτη, λαμπρύνει και επιδαψιλεύει τον ανθρώπινο μόχθο, γίνεται βάθρο μαζί και αέτωμα του ολικού ηθικού προβλήματος.

Με αίγλη και κύρος, μάς ποδηγετεί προς τις βαθύτερες πηγές μας, από τις οποίες μπορούμε να αντλήσουμε δυνάμεις, για να ιεραρχήσουμε σωστά και σωστικά τις ανάγκες και επιθυμίες μας.

Τούτο γίνεται από μια ηθικά ώριμη συνείδηση, συνεπικουρούμενη από τον αρχιτέκοτνα Λόγο, που συσσωρεύει κατάβαθα στις ψυχές μας το πολυδύναμο εκείνο ηθικό με το οποίο οι ψυχικές δυνάμεις μεγαλουργούν αλάνθαστα και μας πληγώνουν με τον όλβο της αιωνιότητας

Η επιτυχής λύση του ολικού ηθικού προβλήματος απαιτεί καλλιέργεια της «ευαισθησίας» του ατόμου, προϋποθέτει το εκτυφλωτικό  άστραμμα από τις φαντασμαγορικές αναλαμπές του «ψυχικού εξευγενισμού» του ανθρώπου. Αλλά η ανθρώπινη «ευαισθησία», το πολύανθο και πολύκαρπο αυτό φύτρο, δεν ξεβλασταίνει την πλούσια, αγλαόμορφη άνθηση των «ευγενών» βιωμάτων, χωρίς την κυριαρχία επί των συναισθημάτων ή ακόμη και επί της νοσηρής φαντασίας.

Η «αυτοκυριαρχία» του ανθρώπου, άνθος της αυθεντικής ζωής και ουσία της ανθρωπινότητάς του, υπήρξε πάντα αίτημα της ηθικής διδασκαίας. Ήταν, ανέκαθεν,πορεία προς την έσχατη συνειδητοποίηση, πλεύση προς τις ακρώρειες της υπόστασής μας. Η κυριαρχία πάνω στο εκάστοτε συναίσθημα, η ανάσα αυτή του φιλοσοφικού λογισμού, είναι υπέρτατο Αγαθό, ρίζα και κορυφή της ανθρώπινης ευδαιμονίας.

Απ’ αυτή φυτρώνουν τα άνθη και οι καρποί των ευτυχημάτων (4), απ’ αυτή «παίρνουν παλμό ζωής και σπέρμα ουσίας της Αλήθειας το φάσμα και της Ομορφιάς το χάρμα». Χωρίς αυτή «όλοι οι ορίζοντες θολώνουν. Το υπέδαφος ξεραίνεται και η έρημος αρχίζει να απλώνεται». (5)

Η εσώψυχη περισυλλογή και συναισθηματική πειθαρχία αποτελούν, ασφαλώς, προσωπικό κατόρθωμα κάθε ατόμου. Η άυλη, αδιάσπαστη και αδέσμευτη ενέργειά τους καθορίζει την τροχιά σημαντικής περιοχής της ζωής μας, εμψυχώνει τη δημιουργική δραστηριότητά μας και μας εμπνέει ρωμαλέα αυτοπεποίθηση.

Η συνθετική και συνεκτική εμψυχία τους, η ομόρροθη και ομότροπη διάθεσή τους αναρριπίζονται ενδόμυχα, πυργώνοντας βαθμιαία και σταθερά τη διαμόρφωση του ανθρώπου σε ολοκληρωμένη προσωπικότητα.

Στην τροχιά μιας τέτοιας προσωπικότητας, με τέτοιο ψυχικό προικισμό, όπου η ψυχή μένει ολόρθη, ακμαία και ανυπότακτη, η αξιότατη πλήρωση της ζωής δεν είναι απλά γεγονός προσωπικό, προβαλλόμενο από προσωπική αντίληψη, είναι κυρίως προαιώνια, αναλλοίωτη και υψηλή αποστολή, είναι θέμα αταλάντευτου χρέους, ασάλευτη επιταγή νόμου.

Ο πρύτανης της Παντείου Κων/νος Δεσποτόπουλος επισημαίνει σχετικά: «Η αξιωτάτη πλήρωσις της ζωής, υπερβαίνουσα λοιπόν αληθώς την διαδρομήν απλώς της ζωής, ίσταται κατέναντι και υπεράνω αυτής, ως αξία ούτως αντικειμενική». (6)

Η αντικειμενική, όμως, αξία πεταρίζει υπερχρονικά μέσα στους κύκλους του χρόνου, πλαταγίζει και πετά υπερτοπικά στους ολάνοιχτους ουρανούς, εκεί όπου οι ορίζοντες αποτραβιούνται, βιαστικά, στ’ απόμακρα, ισχύει δηλαδή παντού, έχει παρουσία στην προσωπική ζωή κάθε ανθρώπου. Άρα, η αρτιότατη πλήρωση της ζωής ενέχει όχι μόνο αντικειμενική αξία αλλά και υπερπροσωπική, υπερατομική, πανανθρώπινη. Έτσι, αποτελεί νόμο και χρέος, αποστολή και καθήκον όχι μόνο για την προσωπική ζωή του ατόμου, που αντιμετωπίζει το ολικό ηθικό πρόβλημα αλλά και για τη ζωή κάθε άλλου ανθρώπου.

Η πραγμάτωση, συνεπώς, της αξιότατης αρτίωσης της ζωής, άκαμπτη καρτεροψυχία και πρόφρονη εθελοθυσία στο βωμό του ολικού ηθικού προβλήματος, απαιτεί λεοντόθυμα και προϋποθέτει ανυποχώρητα την αλληλεγγύη προς τον πλησίον, τη ροπή του ηθικού λογισμού προς το συνάνθρωπο, «την στροφήν του ηθικού βλέμματος προς τον άλλον άνθρωπον, ήτοι έμπρακτον θετικήν στροφήν προς τον άλλον άνθρωπον ως αυτοσκοπόν, εξάντλησιν δηλαδή της δυνατής συμβολής δια την αξιωτάτην πλήρωσιν της ζωής του άλλου ανθρώπου». (7)

Κατά τη Χριστιανική Ηθική, μέτρο της ηθικής ζωής του ανθρώπου είναι η αγάπη προς το συνάνθρωπο. Αγάπη προς το Θεό και μίσος προς τον πλησίον είναι ασυμβίβαστα συναισθήματα και ασύμφωνες εκφάνσεις της ψυχικής ζωής του ανθρώπου. «Εάν τις είπη ότι αγαπώ τον Θεόν, και τον αδελοφόν αυτού μισή, ψεύστης εστίν». (8)

Κατά τον καθηγητή του Παν/μίου Αθηνών Μέγα Φαράντο, «δια τον πιστόν η αγάπη προς τον πλησίον αποτελεί υπαρξιακόν βίωμα ζωής ή θάνατον. Ο μη αγαπών τον πλησίον εκπίπτει της Χάριτος του Θεού, εκπίπτει παντελώς του σκοπού του, δια τον οποίον προωρίσθη να ζήση». (9)

Η ηθική στροφή του δεδομένου ανθρώπου προς κάθε άλλον άνθρωπο ή σωστότερα προς όλους τους άλλους ανθρώπους εκδηλώνεται σαν διακονία, που δεν αποσκοπεί στην υποταγή και εκμετάλλευση του πλησίον, αλλά, αντίθετα, στο άνθισμα και στην ανύψωση αυτού στο αρχαίο του κάλλος. Έτσι, αναμφίβολα, ο συγκεκριμένος άνθρωπος, με την αξιότατη πλήρωση της προσωπικής του ζωής και συμβάλλοντας στην αξιότατη αρτίωση της ζωής κάθε άλλου ανθρώπου, θεμελιώνει, αδιάσειστα, τη γνήσια πολιτική κοινωνία, που συγκροτείται με τη λειτουργική συνύπαρξη όλων των ανθρώπων σαν αυτοσκοπών, αλλά και σαν συντονισμένης πολύπλευρης διανθρώπινης προσπάθειας και δράσης. Η συμβολή καθενός στη θεμελίωση γνήσιας κοινωνίας είναι ένα χρέος, που βαραίνει πάνω στη ζωή μας σαν ένας Νόμος Αρετής.

Ασάλευτο ηθικό μας έρμα και υψωτική μας δύναμη, πεποίθηση και συνείδησή μας ας είναι ο Νόμος αυτός της Αρετής. Αν αυτός είναι φυλαχτό μας και πυξίδα μας, δε θα χάσουμε σε καμιά μας πορεία τον πολικό αστέρα του «αγαθού», που ενσαρκώνει το πλήρωμα της ζωής και της ευδαιμονίας και ταυτίζεται με το αληθές και το καλό.

Της μυστικής ζωής η αφανέρωτη ουσία του συγκεκριμένου ανθρώπου, που αναβλύζει ζωοποιούς χυμούς και ανθοφόρες δυνάμεις και συγκροτεί την άυλη κιβωτό των ηθικών αξιών της γνήσιας πολιτικής κοινωνίας, είναι το περιεχόμενο της θείας ζωής, η Αλήθεια και η Αγάπη. (10)

Αλήθεια και Αγάπη ανοίγουν εμπρός στη συνείδηση του ανθρώπου ορίζοντα ζωής απειροδιάστατο, χαράζουν τροχιά πορείας της κοινωνίας ανεξάντλητη, πολύγραμμη και πολύπορη. Το συναρπαστικό αυτό απειρόπτυχο πανόραμα της θείας ζωής προσδίδει, στο συνολικό ηθικό πρόβήμα, ζείδωρη ένταση και απειροδύναμη προέκταση, έτσι όπως φαντασμαγορικά πεταλουδίζει μες το βροντόλαλο, γλυκόλαλο αντιλάλημα της θεσπέσιας φωνής του μεγάλου Αποστόλου των Εθνών: «Εάν ταις γλώσσαις των ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων, αγάπην δε μη έχω, γέγονα χαλκός ηχών ή κύμβαλον αλαλάζον, και εάν έχω προφητείαν και ειδώ τα μυστήρια πάντα και πάσαν την γνώσιν, και εάν έχω πασαν την πίστιν, ώστε όρη μεθιστάνειν, αγάπην δε μη έχω, ουδέν ειμί». (11)

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Καρλ Γιάσπερς, Μαθήματα Φιλοσοφίας, μτφρ. Χρ. Μαλεβίτση, Αθήνα 1978, σελ. 25
2. Καρλ Γιάσπερς, Μαθήματα Φιλοσοφίας, μτφρ. Χρ. Μαλεβίτση, Αθήνα, 1978, σελ. 19
3. Ε.Π. Παπανούτσου, Φιλοσοφικά προβλήματα, Αθήνα, 1978, σελ. 145.
4. Αριστοτέλη, Ηθικά Νικομάχεια, 1124^α: «άνευ γαρ αρετής  ου ράδιον φέρειν εμμελώς τα ευτυχημάτα».
5. Καλρ Γιάσπερς, Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, Αθήνα, έκ. 3^η, σελ. 14.
6. Κων/νου Δεσποτόπουλου, Μελετήματα φιλοσοφίας, Αθήναι, 1978 σελ. 102.
7. Κων/νου Δεσποτόπουλου, Μελετήματα Φιλοσοφίας, Αθήναι, 1978, σελ. 104
8. Α΄ Ιω. 4,20
9. Μέγα Φαράντου, Δογματική και Ηθική, Αθήναι, 1973, σελ. 179.
10. Προβλ. Κλήμεντος Ρώμης, Προς Κορινθίους, Α΄, 49. ΒΕΠ, τ. Ι, σελ. 33: «Εν αγάπη προσελάβετο ημάς ο δεσπότης, δια την αγάπην ην έσχεν προς ημάς, το αίμα έδωκεν υπέρ ημών Ιησούς Χριστός ο κύριος ημών εν θελήματι Θεού».
11. Αποστόλου Παύλου, Α΄ Κορ. ιγ΄, 1-2- εξ.

Ζάκυνθος, Νοέμβριος 1982

Δημοσιεύτηκε στο αριθ. 396/22-11-1982 φύλλο της εφημερίδας Ζακύνθου «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΦΩΝΗ».