Το μεγαλοφάνταστο, μεγαλεπήβολο, δημιουργικό έργο της λογικής του ανθρώπου απλώνεται στις ατέρμονες διαστάσεις του Απείρου, ταυτίζεται με το πνεύμα του Σύμπαντος. Αντιμετρεί και αντιμάχεται τον πανδαμάτορα χρόνο. Αχτιδοβολεί στο παρόν, ανατρέχει στο παρελθόν, καταξιώνει και αξιοποιεί το κληρονομικό του κεφάλαιο και εξακοντίζει τις ζείδωρες δυνάμεις του στο μέλλον, ανακλώθοντας την αέναη πορεία του.

Μέσα στην αείροη αυτή ανακύκληση των χρονικών περιόδων, με τη μυστηριώδη ανάμεσά τους συστροφή και επενέργεια, η ακατασίγαστη δύναμη της ψυχής του ανθρώπου προβάλλει τη μεγαλοπρεπή σκηνοθεσία ενός αΐδιου και αειθρύλητου παρόντος, κοσμημένου από το αειθαλές, αειβλαστές και αειγενές παγκόσμιο και πανανθρώπινο πνεύμα, γεμάτο υψηλά νοήματα και ευγενικούς σκοπούς.

Καλείται ο Άνθρωπος, με συντεχνουργό την Ιστορία, να πυργώσει από της συνείδησής του τα μύχια την πολυδύναμη σύνθεση, που έκπαγλα φωτοβολεί το ανέσπερο φως της αιωνιότητας, καλείται να λαμπρύνει και να επιδαψιλεύει με διάρκεια ατελεύτητη, με βεβαιότητα αταλάντευτη, το φωτεινό πυρήνα της ηθικής, που αστράφτει, μαγικά, σαν αιθέριο σέλας πάνω από τα εδάφη της γης και τις μάζες των ανθρώπων.

Ποθεί ο άνθρωπος να φθάσει στην πλήρη ηθική τελείωση, στην ολοκλήρωση της ευδαιμονίας του πάνω στη γη, να επανακτήσει τον απολεσθέντα Παράδεισο. Αποζητά να μη βασιλέψει ο φως της αιωνιότητας, να μη μείνει μόνο το εγκόσμιο φως του φθαρτού ήλιου, να μη συνθλιβούν όλα κάτω από τη οπλή του παγερού θανάτου, οι βολές του μηδενός να μην ψύξουν τις ελπίδες του.

Σ’ αυτό το ίσως άφθαστο και το οπωσδήποτε υπέρλαμπρο ύψος ανατείνει ο προαιώνιος ευγενής αγώνας της ανθρώπινης ψυχής. Μια ατελεύτητη πάλη για το υπέρτατο νίκος. Ένας διαχρονικός αγώνας της συνείδησης να βρει την πηγή της.

Στην προθεώρηση του ολικού  ηθικού προβλήματος, προβάλλουν πανοραματικά οι δυνατότητες για αξιότατη πλήρωση της ζωής του ανθρώπου. Χωρίς να υποτιμούμε τις βιοσυντηρητικές δυνατότητες (βιολειτουργικές, βιοαμυντικές, οικονομικές), αφού είναι απαραίτητες και προϋπόθεση αδήριτη για την ύπαρξη της ίδιας της ζωής, υψούμε στο ψηλό αέτωμα του πλαστικού οίστρου τις «αυτάξιες πληρώσεις της ζωής». Είναι αυτές οι βιώσεις των πνευματικών αξιών, με πρυτανεύουσες αξίες την Αλήθεια και την Ομορφιά.

Αυτές αναφλογίζουν τη μισοσβησμένη θρυαλλίδα της ελπίδας, ανανεώνουν και συνεχίζουν αιωνόβιο ειρμό ευγενών ανθρώπινων ιδανικών, δίνουν έκταση και ένταση, δίνουν λάμπος και θάμπος, αίγλη δίνουν και κύρος στον ανθρώπινο βίο. «Και δίχως αυτές», αναφωνεί ο πρύτανης Κων/νος Δεσποτόπουλος, «η ζωή συντηρείται, αν και με ήθος μόλις ανθρώπινο. Αλλά με αυτές μόνο εξευγενίζεται είτε καταξιώνεται ολωσδιόλου και αποβάλλει ένδοξα τη στυγνή αιτίαση για ματαιότητα, δηλαδή για ύπαρξη αδικαίωτη». (1)

Και ο άθλος για το «ευ ζην», όταν εδράζεται στις βιώσεις των πνευματικών αξιών, είναι ο ιερότερος άθλος, που μπορεί να συγκλονίσει την ανθρώπινη ψυχή. Γιατί Αλήθεια και Ομορφιά ανασκαλεύουν τις βαθύτερες ρίζες, γιατί αναδεύουν τα βαθύτερα θεμέλια του Ανθρώπινου πολιτισμού.

Οι πνευματικές αξίες διανοίγουν εμπρός στον ανθρώπινο λογισμό ορίζοντα ζωής πολυδύναμο και πολυεδρικό, αξιάγαστο και αξιότατο. Ακαταγώνιστη η Αλήθεια, έχοντας μέσα στην ουσία της τη θαυματουργό δύναμη της καρποφορίας, προμαχούσα με το ένδοξο δόρυ της, διαγράφει τροχιά νοητικής πορείας αστείρευτη, ανεξίτηλη, πολυσπερή, που είναι αταλάντευτο βάθρο μαζί και ψηλό αέτωμα του φιλοσοφικού στοχασμού και του επιστημονικού λογισμού.

Ακατάλυτη η Ομορφιά, με αξία απαραμείωτη, συνυφασμένη με την ψυχή και με το πνεύμα του Ανθρώπου, «νεύει και θέλγει» για μύηση και συμμετοχή χαρμόσυνη στις ποικίλες υπαρκτές προαιώνιες και άφθαρτες περγαμηνές της. Αλλά και τροφοδοτεί την ετοιμότητα της ευαισθησίας για την ανακάλυψη ασύλληπτων και κρυμμένων ακόμη αισθητικών αγαθών, που μέσα στο πολύανθο μεγαλείο τους, μέσα στο θαλερό θρασομάνισμά τους, η ανθρώπινη συνείδηση βρίσκει παντοδύναμα κίνητρα «για θεωρητικές ζητήσεις και πληρώσεις, για αισθητικές δονήσεις και συλλήψεις». Ο Ευάγγελος Παπανούτσος, σημειώνοντας άποψη του Καντίου, αναφέρει σχετικά: «η λατρεία της ομορφιάς εμπνέει στον άνθρωπο την πίστη προς τη δύναμη και την αξία της πνευματικής ελευθερίας και προετοιμάζει την ψυχή του για δύσκολους άθλους». (2)

Η Αλήθεια, αίτημα και πλήρωμα της θεωρίας (3) και η Ομορφιά, μέριμνα και κόσμημα της τέχνης (4), είναι οι πρωτόρριζες, οι αιωνόβιες ρίζες, οι ακατάλυτες ριζομάνες, που, ποτισμένες από την ασταμάτηση ροή του φιλοσοφικού λογισμού, δεν ξεβλασταίνουν αιώνες τώρα, παρά μόνο την αγλαόμορφη της εγρήγορης ηθικά συνείδησης δάφνη.

Οι δύο αυτές αυτάξιες πληρώσεις της ζωής – Αλήθεια και Ομορφιά – κινούν, ολόψυχα, τον Άνθρωπο για τη δικαίωση της κορυφαίας αυτής λαχτάρας του, της ηθικής δηλαδή τελείωσής του, που όταν αυτή επιτευχτεί, τότε πραγματοποιούν το λαμπρότερο θρίαμβο της Αρετής, τότε πυργώνουν το πιο μεγαλοφάνταστο εγκόσμιο μεγαλείο.

Ασφαλώς, το ασταμάτητο κυνήγημα της Αλήθειας και της Ομορφιάς, πάνω στον αγνό στίβο της ηθικής τελείωσης, παραμένει ασύγκριτο, απαράμιλλο και ασυναγώνιστο, όμως όχι μοναδικό. Υπάρχουν και άλλες δυνατότητες και αυτάξιες πληρώσεις της ζωής. Η φαντασία και το συναίσθημα καταυγάζουν, με τις φαντασμαγορικές αναλαμπές τους, τον ορίζοντα του πνεύματος, όπως εκδιπλώνεται ακέραιος και απέραντος εμπρός στην ανθρώπινη συνείδηση, πυρακτώνουν τους παλμούς της καρδιάς και αναρριπίζουν τα φτερά της ψυχής μας. Είναι «βιώματα», συσσωρευμένα στα κατάβαθα της ανθρώπινης συνείδησης, που, με την ακατάβλητη πολυδύναμή τους, κινητοποιούνται άνετα και μεγαλουργούν αλάθητα.

Αξιόλογο μεταξύ τους είναι το ερωτικό βίωμα, το οποίο, όπως επισημαίνει ο Κων/νος Δεσποτόπουλος, «υπάρχει ως αυτάξιο πλήρωμα ζωής, δηλαδή έχει αξία ως πλήρωμα της ζωής καθεαυτό, ανεξάρτητα και από τη σύνδρομη τυχόν ερωτική επιθυμία ή τα συνοδευτικά του συναισθήματα, όπως ευφροσύνη ή μελαγχολία ή νοσταλγία, και άσχετα προς την αναζωπυρωτική επενέργειά του ενδεχόμενα στις δημιουργικές δυνάμεις του ανθρώπου». (5)

Το θρησκευτικό ακόμη καθαρό βίωμα, όταν αληθινά, πραγματικά και ανόθευτα υπάρχει, είναι ρίζα μαζί και κορυφή της ανθρώπινης ευδαιμονίας. Μέσ’ απ’ τις φλόγες του θανάτου, ξαναγεννά τη δροσιά της Ζωής, χωρίς την ανάσα του ούτε της χαράς το φάσμα, ούτε της ευτυχίας το χάρμα παίρνουν παλμό ζωής και σπέρμα ουσίας. Αυτό συνενώνει όλες τις ψυχοπνευματικές λειτουργίες σε μια αδάμαστη σωστή διάρκεια, σε μια απαρέγκλιτη, ορθή πορεία, αυτό κατέχει, αναμφισβήτητα, και μπορεί να κινήσει όλους τους όγκους των ανθρώπινων δυνατοτήτων. Μόνο η άυλη, η άθραυστη και αδέσμευτη ενέργεια του θρησκευτικού βιώματος μπορεί ν’ ανοίξει, διάπλατα, το δρόμο προς λύτρωση απόλυτη. Ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος του αιώνα μας Καρλ Γιάσπερς αναφωνεί: «όταν ο Θεός εκλείψη και ατονήση η δημιουργική ορμή, που τείνει προς την έσχατη εσωτερικότητα, τότε ο κόσμος βυθίζεται στο μηδέν». (6)

Χωρίς καθαρά βιώματα, η ανθρώπινη συνείδηση δεν έχει ορίζοντα. Όλοι οι ουρανοί θολώνουν, οι ψηλές προσπάθειες του πνεύματος για την επίτευξη της υπέρβασης ατενίζουν το χαίνον μηδέν, η γνώση μεταπίπτει σε προκρούστεια και επιθανάτια κλίνη του ανθρώπινου λογισμού.

Αντίθετα, το άνθος της αυθεντικής, ατόφιας και γνήσιας ζωής φυτρώνει στις εσχατιές των αυτάξιων πληρώσεών της, θάλλει στις ακρώρειες των καθαρών βιωμάτων. Αυτά προστάζουν τα έργα μας και διαμορφώνουν τους στοχασμούς μας. Παρωθούν τον άνθρωπο προς τις έσχατες και ανεπίγνωστες δυνατότητές του, προς τα όριά του, τα πληρωμένα από τον όλβο της αιωνιότητας.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Κων/νου Δεσποτόπουλου, Μελετήματα Φιλοσοφίας, Αθήναι, 1978, σελ. 76
2. Ε.Π. Παπανούτσου, Αισθητική, έκδ. 4^η, Αθήνα, 1969, σελ. 316
3. Αριστοτέλη, Ηθικά Νικομάχεια.
4. α. Ε.Π. Παπανούτσου, Φιλοσοφικά Προβλήματα, 1964, σελ. 31 κ. επ. β. Γ. Μουρέλου, Θέματα Αισθητικής και Φιθλοσοφίας της Τέχνης, 1977.
5. Κων/νου Δεσποτόπουλου, Μελετήματα Φιλοσοφίας, Αθήναι, 1978, σελ. 83
6. Καρλ Γιάσπερς, Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, Αθήνα, έκδ. ΔΩΔΩΝΗ, 3^η έκδ. μτφρ. Χρ. Μαλεβίτση, σελ. 14

Ζάκυνθος, Μάιος 1982

Δημοσιεύστηκε στο αριθ. 372/24-5-1982 φύλλο της εφημερίδας Ζακύνθου «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΦΩΝΗ»